Yakubu Gowon Kimdir? Nijerya’nın Kaderini Değiştiren Askeri Lider’in Hikayesi
Yakubu Gowon, Nijerya'da iç savaşa sebep olmuş ve bu savaşta 1 milyon civarında sivil ile 100 bin asker hayatını kaybetmiştir. Peki Yakubu Gowon kimdir?
1934 yılının sıcak bir ekim günü, Nijerya’nın Plateau Eyaleti’ndeki küçük Lur köyünde dünyaya gelen Yakubu Gowon, ülkesinin kaderini değiştirecek uzun bir yolculuğun henüz başındaydı. Misyoner bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Gowon’un hayatı, Nijerya’nın en çalkantılı dönemlerine damga vuracaktı. Hem milyonlara insanın ölümünün sorumlusu hemde Nijerya’yı gelişimine en çok emek veren bir lider.
Çocukluktan Askerliğe: Bir Liderin Doğuşu
Yakubu Gowon’un hikayesi, aslında modern Nijerya’nın da hikayesidir. Misyoner bir babanın oğlu olarak, küçük yaşlardan itibaren disiplin ve eğitimin önemini öğrendi. Yerel misyoner okulunda başlayan eğitim hayatı, onu önce St. Bartholomew’s School’a, ardından da hayatının dönüm noktası olacak askeri kariyere yönlendirdi.
1954 yılında, henüz 20 yaşındayken Nijerya Kraliyet Askeri Kuvvetleri’ne katıldığında, kimse onun bir gün ülkenin en uzun süre görev yapacak lideri olacağını tahmin edemezdi. İngiltere’deki Sandhurst Kraliyet Askeri Akademisi’nde aldığı eğitim, ona sadece askeri bilgiler değil, bir ülkeyi yönetmek için gereken vizyonu da kazandırdı.
İktidara Giden Yol: Darbenin Perde Arkası
1966 yılına gelindiğinde, Nijerya kaynayan bir kazana dönmüştü. Etnik gerilimler, siyasi çalkantılar ve ekonomik sorunlar ülkeyi derinden sarsmaktaydı. 29 Temmuz 1966’da gerçekleşen darbe, genç albay Gowon’u beklenmedik bir şekilde ülkenin lideri yapacaktı.
O dönem yaşananları anlamak için Nijerya’nın karmaşık etnik yapısına bakmak gerekir. Ülkenin kuzeyinde Hausalar, güneyinde Yorubalar ve doğusunda İbolar arasındaki gerilimler had safhadaydı. Gowon, bu karmaşık yapıyı yönetebilecek “tarafsız” bir figür olarak görülüyordu. Ngas etnik grubuna mensup olması, büyük etnik gruplar arasındaki dengeyi sağlamasına yardımcı oldu.
Biafra Savaşı: Nijerya’nın En Karanlık Dönemi
Gowon’un liderliğindeki en büyük sınav, şüphesiz Biafra İç Savaşı’ydı. 1967 yılında başlayan ve üç yıl süren bu trajik çatışma, modern Afrika tarihinin en kanlı sayfalarından birini oluşturur.
Doğu bölgesindeki İbo halkının ayrılık talebiyle başlayan kriz, kısa sürede kontrolden çıktı. Gowon, ülkenin bütünlüğünü korumak adına sert önlemler aldı. Ancak bu kararın bedeli ağır oldu: yaklaşık 1-2 milyon arasında insan hayatını kaybetti, milyonlarcası yerinden oldu.
Savaşın sonunda söylediği “Zafer yok, yenilgi yok” sözleri, aslında bir liderin içindeki derin yaraları da yansıtıyordu. Gowon, savaş sonrası uzlaşma politikalarıyla hatırlanmak istese de, Biafra trajedisi onun mirasının karanlık bir lekesi olarak kaldı.
Petrol Zengini Bir Ülkenin Yükselişi ve Düşüşü
1970’lerin başında Nijerya, petrol gelirleriyle adeta altın çağını yaşıyordu. Gowon yönetimi, artan petrol gelirleriyle büyük altyapı projeleri başlattı. Lagos’tan Kano’ya uzanan otoyollar, modern hastaneler, okullar inşa edildi. Ancak bu zenginlik beraberinde yeni sorunlar da getirdi.
Petrol gelirleri artarken tarım ihmal edildi. Bir zamanlar kendine yeten bir tarım ülkesi olan Nijerya, gıda ithal eder hale geldi. Yolsuzluk iddiaları ve ekonomik eşitsizlikler, halkın hoşnutsuzluğunu artırdı.
Darbe ve Sürgün: Bir Liderin Düşüşü
29 Temmuz 1975’te, dokuz yıllık iktidarı beklenmedik bir şekilde son buldu. Gowon, Kampala’da bir Afrika Birliği toplantısındayken, kansız bir darbeyle devrildi. Yolsuzluk ve etkisizlik suçlamalarıyla karşı karşıya kalan Gowon, İngiltere’ye sürgüne gitti.
İngiltere’deki yılları, onun için bir dönüşüm dönemiydi. Warwick Üniversitesi’nde siyaset bilimi eğitimi alırken, geçmişini ve ülkesinin geleceğini sorguladı.
Mirası: Tartışmalı Bir Liderin Portresi
Bugün, Yakubu Gowon’u anlamak için siyah ve beyaz arasındaki tüm gri tonları görmek gerekir. Bir yandan ülkenin bütünlüğünü korumayı başaran, petrol zenginliğinin temellerini atan bir lider; diğer yandan Biafra trajedisinin sorumlusu ve yolsuzluk iddialarıyla anılan tartışmalı bir figür.
Gowon’un hikayesi, aslında modern Afrika’nın da hikayesidir: umutlar ve hayal kırıklıkları, başarılar ve trajediler iç içe geçmiştir. 89 yaşında hala hayatta olan Gowon, zaman zaman Afrika’nın barış çabalarına katkıda bulunmaya devam ediyor.
Tarihin Penceresinden Gowon
Yakubu Gowon, Nijerya tarihinin en önemli figürlerinden biri olarak kabul edilir. Onun dönemi, ülkenin modern kimliğinin şekillendiği, acılar ve başarılarla dolu bir dönemdir. Bir liderin mirasını değerlendirirken, içinde bulunduğu dönemin koşullarını da göz önünde bulundurmak gerekir. Gowon’un hikayesi, bize liderlik, güç ve sorumluluk üzerine derin dersler sunar.
Bugün Nijerya’da hala süren etnik gerilimler ve ekonomik sorunlar, bize Gowon döneminin yankılarını hatırlatır. Onun dönemi, modern Nijerya’yı anlamak için anahtar niteliğindedir.
