Yıldırım Nedir? Nasıl Oluşur? Korunma Yolları Nelerdir?

Yıldırım, gök gürültüsünün ve şimşeğin eşlik ettiği bir elektrik boşalımıdır ve bir bulutla, yer veya iki bulut arasında cereyan eder. Şimşekler ve gök gürültüleri, gezegenimizde her yıl yaklaşık 200 bin yangına, binlerce de can kaybına sebep olmaktadır.

Yıldırımın Meydana Gelişi ve Bulutların Rolü:

Havada elektrik var. Bu cümle, bir gerçeği açıklamaktadır. Aslında atmosfer, elektrik yönünden nötr moleküllerden oluşmuştur. Fakat bu parçacıkların bazıları, şiddetli bir şok sonucunda güneş ışınlarıyla veya kozmik ışınlarla, bir kısım negatif elektrik şarjı kaybeder veya alırlar. Denge bozulunca, bu parçacıklar ya pozitif (+), ya da negatif (-) hale gelirler.

İlk aşamada, pozitif şarj, bulutların üst kesiminde toplanır. Negatif şarj ise. alt tarafa birikir. Yeryüzü pozitif şarjlı olduğundan, şarjlar birbirlerine kavuşmaya kalkışır.

İkinci aşamada, elektrik şarjlarının değerleri, belirli bir yüzeye erişir; yeryüzüyle bulutun altı arasındaki hava, iyonlaşmaya başlar. Buna, bir bölümü yerden yukarı çıkan, bir bölümü de buluttan yere inan boşalım öncesi şarjlar sebep olur.

Üçüncü aşamada da, havanın boşalım iyonlaşması sonucu, bir nakil hattı ortaya çıkar. İki boşalım öğesi (yer ve bulut) birleşir. Şimşek Çakar. Bulutun negatif şarjları ile yerin pozitif şarjları akıma girer. Böylece elektrik dengesi, geçici olarak sağlarım

Yıldırımların Yapısı:

Yıldırımlar, genellikle iki sınıfa ayrılır; 1- Akımı sağlayana dek, bulut ve yer, zıt elektrik şarjlannı kendilerine doğru çekerler. Bu durumda şimşeğin yolu, düz veya kırık bir çizgi şeklindedir.

2- Yıldırım, biri daha yüksekte, diğeri daha alçakta iki bulut arasında da bir boşalımın sonucu olabilir. Böyle hallerde yıldırım çok daha görkemli ve dallı-budaklı yayılıp, birçok noktayı birden vurabilir.

Şimşek olayı, saniyenin 5-6’da biri kadar bir süre devam eder. Elektrik boşalımı 250 bin ampere ulaşabilir (ortalama yeğinlik 25 bin amperdir). Gizli güç farkı da 10-20 milyon volt arasındadır.

Yıldırımın Tehlikeleri:

Yapılarda: Başlıca tehlikesi, yangındır. Özellikle de ciddi durumlar yaratırlar. Çünkü ıssız evler, en az korunanlar olduğu gibi, buraya yardım ulaştırılması da güçtür.

Canlılarda: Genellikle kırsal kesimde yaşayanlar, yıldırım kurbanlarıdır. Bir insana yıldırım isabet ederse, sonuç, mutlak ölümdür. eğer yaşarsa, yıldırım akımı, tam yanından geçmiş demektir. Olayların çoğunda, ikinci derece çarpmalar dikkati çeker (şimşeğin dallarının isabeti gibi). Hayvanlar, dört ayakla yere bastıklarından, insanlara göre bu tür yan olaylardan daha çok etkilenirler. Yıldırım çarpan kişi, elektrik çarpmış gibidir. Yanıklara uğrayan bir kazazedeye de benzer. Şiddetle yere fırlatılmışsa, ağır yaralıdan farkı yoktur.

Yıldırımdan Nasıl Korunulur?

Yapıların korunması: Yıldırımın ne yapacağı belli olmaz. Paratoner, atmosferdeki elektrik boşalımlarını en iyi zapteden araçtır. Bugün yıldırımdan korunmanın iki yolu vardır: Faraday paratoneri ve radyoaktif paratoner.

Faraday paratoneri: Yapı, aralarında bağlantılı, metalik tel ve şeritlerden oluşmuş bir kafes içine alınır. Bu metalik aksamın uçları sivridir ve yer bağlantılarıyla son bulurlar. Kafes ne kadar sıksa, korunma o denli etkilidir. Yapının yere dayanan kısmı da, aynen kafese alınmalıdır.

Radyoaktif paratoner: Bu araç, yıldırımı belirli bir noktaya yöneltir, ama menzili, radyumun özelliklerinden yararlanıldığı için, büyük ölçüde genişlemiştir. Çünkü radyum, çevredeki havayı milyonlarca kere daha iletken hale getirin

Kişilerin korunması: Gözlemler, insanların en çok nerelerde yıldırım tehlikesiyle karşı karşıya kaldıklarını ortaya koymuştur: Açık arazide, tek bir ağacın veya bir saçağın, saman yığının yanında, kenarları madeni parmaklıklarla çevriIi geniş alanlarda, paratonerli bir binanın kenarında durmak, tehlikelidir.

Avcılar tüfeklerini, tarladaki köylüler çapalarını derhal bırakmalı, çadırda: kamp yapanlar, hemen çadırlarından çıkmalıdır.

Tehlike halinde yapılması gerekenler

• Açık arazideyseniz, diz çökün;
• Tercihen şöyle bir saklanma yeri seçin: Paratonerli bir yapının içi, betoname bir bina;
• Hava akımlarından uzak durun;
• Elektrikli araçları kullanmaktan kaçının; çalışıyorsa, aletlerden uzak durun;
• Toplu haldeyseniz, hemen dağılın;
• İyi bir savunma sağlayan otomobilinizden çıkmayın;
• Yıldırım çarpan bir uçağın, bunu ucuz atlatacağını ve uçuşunun engellemeyeceğini de bilin.