Gladyatör sözcüğünün kökeni Latincedeki “Gladius” kelimesine dayanır. Gladius, Roma askerlerinin kullandığı keskin, yanı yaklaşık 60 cm uzunluğunda geniş çift ağızlı kısa kılıç anlamına gelir.Gladyatör ise Roma’da Etrüsklerin savaşta yitirdikleri kişiler onuruna düzenledikleri cenaze törenlerinde düşman savaş esirlerini dövüştürerek “ölülerinin kanına karşılık düşman kanı akıtma” geleneğine dayanmaktadır.Böylece ölen kişinin ruhunun rahatlayacağına inanılırdı.
Roma’da ki ilk gladyatör dövüşleri İ.O 264 yılında gerçekleştiği kabul edilir.Başlangıçta sadece cenaze törenlerinde yapılan bu gösterilere halkın ilgisi artınca devlet bu gösterileri çıkardığı yasalarla düzenleyerek hukuki geçerlilik kazandırdı.
Gladyatörler genelde köle olarak satılan savaş esirlerinden seçilirdi.Her gladyatör kendi ülkesini simgeleyen giysilerle savaşırdı.Ayrıca ölümle cezalandırılan yada kürek mahkumları da gladyatör olabilirdi.Hatta özgür Romalılarda senatonun onayı ile gladyatör okuluna katılabilirdi.
Gladyatör olarak gladyatör okulu(ludus)na alınan kişi doctor adı verilen emekli gladyatörlerce eğitilir.Başlangıçta tahta kılıçlarla ve yere çakılmış kazıklarla eğitilirlerdi. Ayrıca gladyatörlerin beslenmesi arpa, yulaf, sakatat gibi protein ağırlıklı besinlerle sağlanırdı.
Gösterilerinin yapılacağı yer,gün ve gladyatör sayısı gibi bilgiler şehrin muhtelif yerlerine bir duyuru(edictum) ile halka ilan edilir.
Bir gece öncesinden gladyatörlere “cena libra” adı verilen akşam yemeği verilirdi. Halkında katılabildiği bu akşam yemeğinde gladyatörler aileleriyle vedalaşır, ailelerini arkadaşlarına emanet ederlerdi.Zira bu akşam yemeği bazı gladyatörlerin son yemeği olacaktır.
Gösterilerinin yapılacağı gün katılacak gladyatör okulları geçit törenlerini ile amphitheatrum’a alınır ardından gladyatörlerin eşleşmeleri sağlanırdı. Dövüşte kullanılacak silahlar seçilir sonrasında editörü selamlayarak dövüş için arenadaki yerlerini alırlar. Müzik eşliğinde yapılan dövüşler esnasında halk kazanmasını istediği gladyatörü “iugula!”(gırtlağını kes), “verbere!(gebert) yada “ure”(yak) tezahüratlarıyla desteklerdi. Dövüşler sonunda ya bir gladyatör ölür yada gladyatör sırt üstü yatarak sol elini yukarı kaldırarak af dilerdi. İmparatorun sağ elinin baş parmağını yukarı kaldırması gladyatörün bağışlandığı tersi ise ölümü anlamına gelirdi.
Gladyatör gösterileri genellikle hava kararıncaya kadar hatta gecede devam ederdi. Başarılı olan gladyatöre palmiye yaprağı verilirdi. Bu ödülü alan gladyatör arenada bir tur atar. Bazı durumlarda halkın arasına karışıp para da toplayabilir.
Gladyatörler arasında en çok değer bulan tanrılar, savaş tanrısı Mars ve savaş sanatının inceliklerini bildiklerine inandıkları Athena’dır. Mitolojide yarı tanrı olarak bilinen Hercules’e de saygı duyulur, emekliye ayrılan gladyatörün silahları Hercules’in tapınağına bağışlanır.
