Yalan Makineleri Gerçekten İşe Yarıyor mu?

Televizyon programlarında zaman zaman gördüğümüz bir sahne vardır. Bu sahne özellikle suçlu olarak itham edilen kişinin sorgusu sırasında çekilen bir sahnedir. Dedektifler suçlu olma ihtimali olan bu adama çeşitli sorular sorup cevaplamasını isterler. Aynı anda tüm kameralar da suçluyu çekmektedir. Şüpheli adamın sadece vereceği cevaplar değil davranışları ve yüz ifadeleri de kameralar tarafından kaydedilir.

Bu aslında sonradan izlendiğinde adamın gerçekte suçlu olup olmadığına kanaat getirilmesini kolaylaştıran bir durumdur. Bununla birlikte bazen de yalan makinesi olarak adlandırılan bir cihaz kullanılarak suçlu tespit edilmeye çalışılır. Bu makine aynı zamanda insanların gözünde de daha popüler bir makinedir. Ancak bizim popüler kültüre inandığımız şu zamanlarda bir yalan makinesine inanmak ne derece doğrudur.

Yalan makinesi nasıl çalışır?

Yalan makinesi, test uygulanan kişinin terlemesi, nabız hızı ve diğer fizyolojik hareketlerini ölçer. Aslında bu şekilde yalan makinelerinin nasıl çalıştığını da anlamış oluyoruz. Ölçülen şey sadece gerginlik ve heyecandır. Bir kişi yalan testine girdiğinde, testin yöneticisi iki tür kontrol sorusu sorarak başlar: Kişinin doğru bir şekilde cevaplaması beklenen sorular ve kişinin bir yalanla cevaplaması beklenen sorular. Yönetici kişi adamdan bir sayı yazmasını ister ve ardından 1’i sen mi yazdın, 2’yi sen mi yazdın şeklinde ona sorular sorarak cevap vermesini ister. Bu şekilde testin yöneticisi daha sonra değişik sorular sormaya başladığında adamın verdiği cevapların doğru olup olmadığını daha kolay belirleyebilmek için kontrol sorularında verdiği fizyolojik reaksiyonlarla asıl sorulara verdiği fizyolojik reaksiyonları karşılaştırabilir.

Bununla birlikte insanların soruları doğru bir şekilde cevaplarken dahi kendi kendilerini daha heyecanlı bir hale getirmeleri mümkündür. Kontrol soruları kişinin yalan söylerken nasıl tepki verdiğini tam olarak göstermezse, bu sefer yöneticinin adama sorduğu asıl konu ile ilgili sorulara verdiği cevaplar hakkında da doğru bir kanıya varabilmesi zor olur. Dolayısıyla, yalan makinesi gergin olmakla ilişkili fizyolojik faktörlerin ölçülmesinde etkili olsa da, bu mutlaka yalan söyleyen kişi ile gerçeği söyleyen kişi arasında ayrım yapabileceği anlamına gelmez.

Yalan makinesi manipüle edilebilir mi?

Bir yalan testinin sonuçlarını manipüle etmenin mümkün olduğunu bilmek, yalan makinesini yalan detektörü olarak oldukça güvenilmez hale getirir. Ek olarak, yalan makinesi sadece yalan ile değil aynı zamanda gergin olmakla ilişkili fizyolojik faktörleri de ölçmektedir. Mesela bir kişi sorgulanırken zaten olması gerekenden daha heyecanlı olacaktır. Bu da yalan makinesinin her zaman için doğru çalışmasının mümkün olmaması anlamına geliyor. Bu nedenle son yıllarda polis memurları, bir kişinin masumiyetinin veya suçluluğunun kesin kanıtı olarak yalan testlerine tamamen güvenmekten vazgeçmiştir. Genel olarak, yalan testinin sonuçlarını incelerken hata olasılığını da göz önünde bulundurmak önemlidir. Ancak bir kişiyi yalan söylerken yakalamak da mümkündür.