Göbeklitepe nerede? Göbeklitepe’ye Nasıl gidilir?

Örencik Köyü dağ sırasının en yüksek tepesinde bulunan Göbeklitepe işte böylesine bir bilmecedir. Yontma Taş veya Paleolitik dönemleri kapsayan Buzul Çağı, MÖ 9600 dolaylarında biter. Göbeklitepe MÖ 9600-8200 arasındaki döneme tarihlenir. Bu tarih dilimi İngiltere’deki gizemli Stonehenge’den 7000 yıl ve Mısır’daki esrarlı Keops piramidinden yaklaşık 4500 yıl öncesi demektir.

Cilalı Taş Devri olarak da bildiğimiz MÖ 8000-5500 arasındaki Neolitik Çağda artan sıcaklıklar avcı toplayıcı toplumlara tarım ve hayvancılık olanağı vermiştir. Bu çağda yabani bitkilerin ehlileştirilmiş türlere dönüştürülmeleri, yabani koyun, yabani keçi, domuz ve sığırların evcilleştirilebilmiş olmaları göçebelikten yerleşik düzene geçişi hızlandırmıştır. İnsanlık tarihinde belirli noktalarda başlayan ve gelişen dönüşümler, başka coğrafyaların yaşam biçimi haline gelerek küreselleşmişlerdir. Bu küreselleşme insanlığın akışını değiştirmiş ve bu değişimler uygarlığın kırılma noktaları olarak kabul edilmişlerdir. Tartışılan ana soru ise, tarım ve hayvancılıkla başlayan yeni dönemin mi din anlayışın’ tetiklediği, yoksa din olgusu ile yerleşik düzen arayışının mı tarım ve hayvancılığı ortaya çıkarmış olduğudur?

Anadolu’da Neolitik Döneme ait kazı alanları

Anadolu’da, Neolitik Döneme tarihlenen 46 kazı yeri vardır. Bu kazı yerlerinin en önemlileri olarak da Şanlıurfa Göbeklitepe, Atatürk Barajı gölünün suları altında kalmış olan Şanlıurfa’nın Hilvan İlçesi Kantara Köyü yakınlarındaki Nevali Çori MÖ 8600-7700, Şanlıurfa’nın Birecik İlçesi’nin 5 km. güneyindeki Mezra Köyü’nün yakınındaki Mezra-Teliat MÖ 8000-5500, Diyarbakır’ın Ergani İlçesi yakınlarındaki Çayönü MÖ 7000 ve Konya Çatalhöyük MÖ 7500 gösterilebilir.

Göbeklitepe neden önemli?

Göbeklitepe’de kurumsal dinin tarımın önüne geçmeye başladığını anlıyoruz. Burada avcı toplayıcı insanlar tarihte ilk defa devasa boyutlarda bir tapınak inşa etmiştir. Kutsal törenlerde ve günlerde insanların birlikte olma dürtüsü gelişmeye başlamıştır. Bu çabayı insanların kendilerini doğanın parçası olarak görmekten vazgeçip, tam tersine doğaya hükmetme çabaları olarak değerlendirmek daha doğru olur. Göbeklitepe çevresinde 160 km. çapındaki bir bölgede yaşayanların bu kutsal alanda bir araya geldikleri, vergi ödedikleri, rahiplere hediyeler getirdikleri, şölenler düzenledikleri düşünülüyor.

Ziyaretçiler için toplumsal düzenlemeler yapılmış olmalıydı. Yirmi tapınağın bulunduğu kutsal alana yürüme mesafesinde de tarım alanları bulunuyordu. Bu dönem çanak çömleksiz dönem ve çanak çömlekli dönem olarak ikiye ayrılabilir. Göbeklitepe, çanak çömleksiz dönemin örneğidir. Yuvarlak planlı, üstleri bazen sepet örgülü dallarla, bazen çamurla örtülmüş basit barınaklar kalıcı konutlara dönüşmeye, kendi içinde sosyal sınıfları oluşturan hiyerarşik yerleşimler belirmeye başlar. Tapınakların yerleri seçilir. Bilinen ilk tapınakları inşa edebilmek için uzak yerlerden insanların bir araya gelmiş olmaları da olasıdır. Yeni bir tapınak inşa edildiğinde eskisi toprağa gömülürdü.

Göbeklitepe nasıl yapıldı?

Tapınaklarda ibadetlerin ve törenlerin nasıl yapıldığı ise tam olarak bilinmiyor. T şeklindeki taşlar, çakmak taşı yardımıyla yatağının üzerinde kesilerek çıkarılırdı. Taş ve ahşap levyelerle basınç uygulanır ve kaya doğal çatlakları boyunca kırılarak dikme yerinden çıkarılırdı. Dikmeler yontulup yerlerine yerleştirilmeden önce biçimleri düzeltilirdi. Bazı dikmelerin boyları 5,5 m.ye, ağırlıkları 16 tona kadar çıkıyordu.

Dikmeler 400 m. uzaklıktaki taş ocaklarından tapınak alanına, yük hayvanları olmadan insan gücüyle taşınmış, harç olarak kil kullanılmıştı. Toprak sedirler tapınağa gelen insanların dairelerin içindeki törenleri izlemesini sağlamış olabilir. Büyük olasılıkla tapınağın ortası dışarıya kapalı ve tepesi örtülüydü. Kapısı olmayan en iç bölüme erişimin merdivenlerle sağlanmış olması olasıdır.

Dikmelere asılan hayvan postları da sunu olabilir. Göbeklitepe’de, T biçimli taşlar ilginçtir. Dikilitaşlardaki kabartrnaların yanı sıra kilden küçük hayvan heykelleri de bulunmuştur. Dikmelerin üzerinde akbaba, ceylan, yılan, tilki, akrep, yaban domuzu gibi bölgede yaşayan hayvanların kabartmalar” görülür. Ancak bu hayvanların neden seçilmiş oldukları da gizemini korumaktadır. Dikmelerin üzerindeki oymaların da insan tasviri olduğu anlaşılıyor.

Bilinemeyen ise bu insanların güçlü insanları mı yoksa doğaüstü yaratıklar’ mı temsil ettiğidir. Avcı toplayıcıların inşa ettiği ve dünyanın ilk kurumsal dininin oluşturulduğu Göbeklitepe’de büyük olasılıkla insan yaşamıyordu. Kazılarda insan ve hayvan motiflerinden başka geometrik motifler de bulunmuştur. Göbeklitepe’ye yaklaşık 14 km. uzaklıktaki bir kazıda da dünyanın bilinen en eski insan heykeli gün ışığına çıkarılmıştır.

Gökbeklitepe’ye nasıl gidilir?

Türkiye’nin her yerinden Şanlıurfa’ya otobüs kalkmaktadır. Uçakla gitmek isteyenlerde Gaziantep havaalanında gidip buradan servisle veya otobüsle Şanlıurfa merkeze giderek burada bulunan Abide durağından geçen 100 numaralı toplu taşıma ile direk Göbeklitepe’ye ulaşabilirsiniz.

Göbeklitepe giriş ücreti ne kadar?

Haftanın 7 günü ziyarete açık olan Göbeklitepe’ye giriş ücreti 36 TL olarak belirlenmiş ama müze kartınız varsa burada geçiyor ve ücret ödemiyorsunuz. (Gezmeyi seviyorsanız kesinlikle müze kart alın.)