Instagram takipçi satın al
Gezi RehberiListeler

Edirne Büyük Sinagogu (Mukaddes Büyük Havra)

Edirne'de yer alan Edirne Büyük Sinangogu hakkında bir çok bilgiyi sizlere bu yazımda aktarıyorum.

istanbul temizlik şirketi

Avrupa’nın en büyük ikinci sinagogunun Edirne‘deki metruk bina olduğunu öğrenince açıkçası çok şaşırmıştım.

Çocukluğumda bu bina ayaktaydı. Bahçesinde otlar birikmiş ve dış cephesi oldukça yıpranmıştı. Edirne‘nin soğuk ve puslu havasını ve o zamanlar o kadar dolmamış ara sokaklarını da eklerseniz, bu bina benim için Sherlock Holmes filmlerinin çekildiği film platolarını andırırdı. Özellikle sisli tan vakti, Edirne Avrupa’nın yaşlı şehirlerini, bilhassa Balkan şehirlerini andırır. Onca bakımsızlık, fakirlik ve ihanete rağmen…

Edirne Büyük Sinagogu (Mukaddes Büyük Havra)

Maalesef geçen yıllar içinde bu bina çöktü, çökmesi için de yerel yetkililer ve devlet elinden geleni yaptı. Önce kapısına kilit vurulan bina çingeneler tarafından yağmalandı. İçinde ateş yakan ayyaşlar ve serseriler, ahşap kısımların yokolmasına ve tavanın çökmesine neden oldular. Ayhan Tunca‘ya göre, 5 Ocak 1997, sinagogun “resmi olarak” çöktüğü tarih. Vakıflar Bölge Müdürlüğü‘ne geçtikten 2 yıl sonra çöken binayla daha önce başarılı restorasyonlar yapan Trakya Üniversitesinin ilgilendiğini ve bir dönem para toplamak için epeyce uğraştıklarını biliyorum. Zamanında bazı Yahudi cemaatlerinin bu binayı restore etmek istedikleri, ancak geri çevrildikleri de rivayetler arasında. 2006′da Yahudi cemaatinin kendi olanakları ile Yüksek Mimar Rubi Asa’ya rölöve ve restorasyon planı hazırlatıp Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne teslim ettiği haberi, Şalom gazetesinde yer aldı.

Ancak yılan hikayesine dönen restorasyon macerası, daha bu yılın başında gelen olumlu haberlere rağmen, Vakıfbank’ın sermaye artırımı bahane edilerek tekrar rafa kalktı.

Edirne Büyük Sinagogu (Mukaddes Büyük Havra) Tarihçesi

TARİHÇE

Edirne, Osmanlı dönemindeki önemli Yahudi yerleşimlerinden biri. Bu da bir sürpriz sayılmaz; zira cumhuriyet döneminde kaderine terkedilen Edirne, İstanbul alındıktan sonra bile Osmanlı’nın ikinci başkenti olarak kalıyor. Özellikle ticaret ve kısmen zanaatle uğraşan Yahudi halkının yerleşmek için Osmanlı payitahtını seçmesi oldukça doğal. Genel kanının aksine, Osmanlı’nın Yahudilerle tanışması 1492′den öncesine dayanıyor. 1376′da Macaristan ve 1394′de Fransa‘dan kovulan Yahudiler zaten direk olarak Edirne‘ye yerleşiyorlar. Daha sonra 1492′de gelen Seferadların da önemli bir kısmı Edirne’ye yerleştiriliyor. Elimde bu konuda bilgi olmamasına rağmen, bir miktar Karaim Türkünün de Edirne’ye yerleşmiş olması muhtemel. Bizans döneminde de Edirne’ de önemli ölçüde Yahudi olduğu, hatta Bizans tarafından epeyce baskı gördükleri bilinmekte. Hatta, bir iddiaya göre Edirne’nin fethi sırasında Yahudilerin Osmanlı ile anlaşıp şehri savunmadığı ve I.Murad (Hüdavendigar)’ ın ordusuna dolaylı yollardan yardım ettikleri rivayet ediliyor.

Edirne Büyük Sinagogu

1903′e kadar Edirne’deki sinagog sayısı 13. Bu yıl büyük bir yangında (Harik-i Kebir) sinagoglar tahrip oluyor ve 1906 yılında padişahtan alınan fermanla Büyük Sinagog inşa edilmeye başlanıyor.(Zamanın padişahının Yahudi cemaatine en şüpheyle yaklaşan padişah olan II. Abdülhamid olduğunu hatırlatalım). Yeni sinagog, neredeyse tüm sinagogların toplandığı Hahambaşı sokağında inşa ediliyor. Bu arada, Büyük Yangının tarihi, Rifat Bali’ye göre 1903 değil, 1905.

Sinagogun yapımı 1907 yılında tamamlanıyor. Ayhan Tunca’ya göre, sinagog 600 erkek ve 300 kadın kapasiteli; ancak bu sayıyı 1200 olarak veren bazı kaynaklara Internette Edirne’nin doğuda Yahudiliğin merkezlerinden biri olduğunu söylemek mümkün. Sinagog yapıldığında bölgede 20.000 Yahudi yaşıyor. O zamanki toplam Osmanlı nüfusunun şu an ancak İstanbul’un 2-3 katı olduğu düşünülürse, bu oransal olarak çok büyük bir rakam. Bugün Türkiye’de yaşayan toplam Yahudi nüfusu 25.000 bile değil.rastladım. Sinagog oldukça pahalıya malolmuş olmalı; zira 13 zengin cemaate ek olarak Rusya, Almanya ve Macaristan’dan da yardım gelmiş. Mimarı ise France Depré adında Fransız vatandaşı bir mühendis. Viyana Sinagogunun model alındığı söyleniyor. Yalnız Viyana’da oldukça çok sayıda sinagog var ve sanırım hepsi -en azından benim baktıklarım- 1938′de Naziler tarafından yokedilmiş. Bahsedilen “Viyana Sinagogunun” Leopoldstädter olduğunu tahmin ediyorum. Belki yeri değil ama, Türkischer Tempel‘e değinmekte fayda var. Yine 1938′de yokolan bu sinagog, Türkiye’den giden Seferad Yahudileri tarafından inşa edilmiş ve mimari olarak neredeyse bir cami. Üstelik, II.Abdülhamit’in doğum günü özel bir törenle kutlanırmış. O da, diğer Avusturya Sinagogları gibi Kristallnacht kurbanı. Elinde bu sinagogla ilgili fotograf, bilgi ve belge olanlar lütfen bize ulaşsınlar.

Edirne Büyük Sinagogu

Sinagog, en son 1983′de kullanılıyormuş. 1934 Trakya olaylarından sonra zaten Yahudilerin önemli bir kısmı sürülmüş ya da kaçmak zorunda kalmış olduğundan, Edirne’ de zaten bir “cemaatten” bahsetmek çok da anlamlı değil.

“İnanç Turizmi” açısından da dünyada önemli bir potansiyele sahip Edirne; olması gereken konumda ilgisizlik, tanıtım yetersizliği ve şehrin sorunları nedeniyle değil. Sadece Edirne Sinagogunun restore edilmesiyle zaten iş olanakları son derece kısıtlı olan küçük şehre yılda 2.5 milyon TL para akacağını iddia edenler var. Önümüzdeki günlerde de sinagogla ilgili gelişmeleri aktaracağız.

Havranın şu an sadece ön ve arka duvarları duruyor. Müştemilat, lojman ve okul olarak kullanılan binaları.

Edirne Büyük Sinagogu

Son olarak, Büyük Sinagog yapılmadan önce Edirne ilinde bulunan sinagogların cemaat ve adreslerinin listesini de verelim:

1- Polya(İtalya) cemaati Tahtakale Hahambaşı sokak 23
2- Sicilya(İtalya) cemaati Tahtakale sokak 2
3- Katalonya(İspanya) cemaati Tahtakale Hahambaşı sokak 13
4- Aragon(İspanya) cemaati Tahtakale Haçadur sokak
5- İtalya cemaati Tahtakale Simonaçi sokak 18
6- İstanbul cemaati Tahtakale Havra sokak 8
7- Büyük Portukal(Portekiz) cemaati Tahtakale Havra sokak 5
8- Küçük Portakal(Portekiz) cemaati Tahtakale Hahambaşı sokak 39
9- Tolya(İspanya) cemaati Tahtakale Hahambaşı sokak 10
10-Gerona(İspanya) cemaati Tahtakale Havra sokak 1
11- Alman cemaati Zindan sokak 1
12- Budin(Macaristan) cemaati Tahtakale caddesi 20
13- Mayorka(İspanya) cemaati Tahtakale Hahambaşı sokak 29

İlginiz Çekebilir

Ömer Gül

Kocaeli Üniversitesi Halkla ilişkiler bölümünden mezunum. Türkiye genelinde yaşanan olayları takip ederim, aynı zamanda teknolojik gelişmeler ve magazin dünyasıyla ilgili konularda yazmayı da seviyorum. Tarafıma Ogul@gmail.com mail adresimden ulaşabilirsiniz.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu